JULIO CORTÁZAR

Continuidad de los parques

Había empezado a leer la novela unos días antes. La abandonó por negocios urgentes, volvió a abrirla cuando regresaba en tren a la finca; se dejaba interesar lentamente por la trama, por el dibujo de los personajes. Esa tarde, después de escribir una carta a su apoderado y discutir con el mayordomo una cuestión de aparcerías volvió al libro en la tranquilidad del estudio que miraba hacia el parque de los robles. Arrellanado en su sillón favorito de espaldas a la puerta que lo hubiera molestado como una irritante posibilidad de intrusiones, dejó que su mano izquierda acariciara una y otra vez el terciopelo verde y se puso a leer los últimos capítulos. Su memoria retenía sin esfuerzo los nombres y las imágenes de los protagonistas; la ilusión novelesca lo ganó casi en seguida. Gozaba del placer casi perverso de irse desgajando línea a línea de lo que lo rodeaba, y sentir a la vez que su cabeza descansaba cómodamente en el terciopelo del alto respaldo, que los cigarrillos seguían al alcance de la mano, que más allá de los ventanales danzaba el aire del atardecer bajo los robles. Palabra a palabra, absorbido por la sórdida disyuntiva de los héroes, dejándose ir hacia las imágenes que se concertaban y adquirían color y movimiento, fue testigo del último encuentro en la cabaña del monte. Primero entraba la mujer, recelosa; ahora llegaba el amante, lastimada la cara por el chicotazo de una rama. Admirablemente restallaba ella la sangre con sus besos, pero él rechazaba las caricias, no había venido para repetir las ceremonias de una pasión secreta, protegida por un mundo de hojas secas y senderos furtivos. El puñal se entibiaba contra su pecho, y debajo latía la libertad agazapada. Un diálogo anhelante corría por las páginas como un arroyo de serpientes, y se sentía que todo estaba decidido desde siempre. Hasta esas caricias que enredaban el cuerpo del amante como queriendo retenerlo y disuadirlo, dibujaban abominablemente la figura de otro cuerpo que era necesario destruir. Nada había sido olvidado: coartadas, azares, posibles errores. A partir de esa hora cada instante tenía su empleo minuciosamente atribuido. El doble repaso despiadado se interrumpía apenas para que una mano acariciara una mejilla. Empezaba a anochecer.

Sin mirarse ya, atados rígidamente a la tarea que los esperaba, se separaron en la puerta de la cabaña. Ella debía seguir por la senda que iba al norte. Desde la senda opuesta él se volvió un instante para verla correr con el pelo suelto. Corrió a su vez, parapetándose en los árboles y los setos, hasta distinguir en la bruma malva del crepúsculo la alameda que llevaba a la casa. Los perros no debían ladrar, y no ladraron. El mayordomo no estaría a esa hora, y no estaba. Subió los tres peldaños del porche y entró. Desde la sangre galopando en sus oídos le llegaban las palabras de la mujer: primero una sala azul, después una galería, una escalera alfombrada. En lo alto, dos puertas. Nadie en la primera habitación, nadie en la segunda. La puerta del salón, y entonces el puñal en la mano. la luz de los ventanales, el alto respaldo de un sillón de terciopelo verde, la cabeza del hombre en el sillón leyendo una novela.

GERNIKA II

Juani asko gustatzen zaizkio azokak. Betidanik gustatu izan zaizkio. Gogoan du, nola txikia zenean bere amonaren postura joaten zen, amonari laguntzera. Mostradorera ere ez zen iristen, baina soldadu batek bezain prestu eta adoretsu betetzen zuen bere misioa. Hegazkinak bezala ikusten zituen bezeroen begiak. Bonbak bezala erortzen zitzaizkion haien begiradak. "Joño, Joxepa, zure igual-iguala da. Bai mutil jatorra". Halaxe esaten zioten amonari. Bera, halakoetan, lotsatu egiten zen. Bai, nabarmena zen lotsatu egiten zela. Ez soilik aurpegia gorritzen zitzaiolako. Ez. Kontua zen, handik hogei segundutara amonaren oihuak entzuten zirela. Bai. Arrautzak lurrera jausten zitzaizkion Juani lotsatzen zenean. Eta, gorringoa lurreko zerrautsarekin nahasten eta desegiten zen, bere aurpegia lotsaren gorritasunarekin nahasten eta desegiten zen modu berean. Baina, gustuko zuen azoka.

Gogoan du, nola hain txikia ez zen batean amonaren postura abiatu zen. Baina, ez zen heldu. Bi postu aurrerago geratu zen. Inork ez zuen bere ondoan "joño, Joxepa, zure igual-iguala da. Bai mutil jatorra" esan. Egia esan, berak ez zuen ezer aditu. Eta, hori harritzekoa da benetan, babarik babuenak ere bai baitaki azoka batean zenbat soinu egon ohi den. Bai, babuak dira babak. Beti taldean, beti beldurrez. Ez dira inon nabarmentzen. Inbidiaz begiratzen diete ondoko letxuga eta tomate koloretsuak. Beraiek ez daukate ia kolorerik ere. Txikiak dira. Beldurra diote argiari. Eta, horregatik, ume txikiekin mendekatu ohi dira. Ez, ume txikiei ez zaizkie babak gustatzen. Baina, babei ume txikiak bai. Edo, hobeto esanda, hauen malkoak bai.

Baina, Juani malkoak ez zitzaizkion gustatzen. Juani bere amonaren postua baino bi postu lehenago egon ohi zen neska gustatzen zitzaion. Ez zekien bere izenik, baina, bazekien belarria laztantzen duten izen horietako bat izango zela, "Maialen" edo antzekoren bat. Ilea fina zeukan, hori-horia, limoi garratzen kolorekoa. Berak bazekien, ordea, zapore gozoa izango zuela. Aurpegiko azala leun leuna zeukala zirudien, tomatearen antzekoa. Baina, ez zeukan tomatearen kolore gorri mingarririk. Kolore gozoa zeukan. Ilearen zaporea bezain gozoa bai behintzat.

Goiz hartan ere azokara joan zen. Baina, goiz hartan ere ez zen amonaren postura iritsi. Bi postu lehenago geratu zen, tomateak eta limoiak erosten. Eta sagar batzuk ere bai, hantxe jateko, izen gozoko neska harekin hitz egiten zuen bitartean. Bai, gosetu egiten du maitasunak.

Baina, putreak ere gose ziren.

GERNIKA

- Badator berriro ere. Goazen aterpera.
-Bai, baina, emadazu azken muxua.

(Eta, hamar minutu horietako hogeigarren "azken muxua" eman diote elkarri).

Reynaldo Arenas

epdlp-tik Holguín inguruan jaiotako idazle kubatarra zen Reynaldo Arenas. Nahiz eta idazteari 13 urterekin ekin, bere bokazioa 20 urte bete artean atzeratu zuen, iraultza kubatarreko gerrilatan parte hartu baitzuen. Piñera eta Lezama Lima izan zituen maisu eta publikatzen hasi orduko jasan zuen Partiduaren zentsura ("El mundo alucinante"). Herberto Padilla torturatu zuten garaiak ziren (http://www.letras.s5.com/biografiapadilla.htm), eta Gobernuak gertutik jarraitu zuen Arenas. Bortxazko lanetan eman zituen urte asko (kaña mozten kasu) eta bere homosexualitatea ezkutatzearren Ingrávida González aktrizarekin ezkondu zen. Hala ere, 1973an, kontrairaultzaile izatea egotzita giltzapetu zuten Miramarreko kuartelean. Behin eta berriz saiatu zen irla horretatik ihes egiten, bai pneumatiko baten gainean, bai Guantanamotik, non ia-ia metrailatuta hil zuten. Bere buruaz beste egiteko saiakeren, palizen, torturak ekiditeko idatzizko aitormenen, arrakastarik gabeko ihes saiakera ugariren eta gatibu-lan gehiagoren ondoren, azkenean aske utzi zuten. Kartzelaldia oso traumatikoa izan zen Reynaldorentzat, eta Kubako miseriarik gorrienean biziraun behar izan zuen hurrengo urteetan. Komentu bat "garbitu" zuen eta denboraldi horretan Lázaro Gómez gaztearekin maitemindu zen. 1980an, pasaporte faltsu bat lortu eta Kubatik, irlatik ihes egiten duen gehiengoaren modura, Miamira joan zen. Hala ere, intelektual ugarik ez zioten kasu egin; segituan ohartu zen Miamin dirurik gabeko erbesteratu bat hutsaren hurrengoa besterik ez zela. Alde batetik bestera ibili eta gero, 1990ko abenduaren 7an, New York-en "Antes que anochezca" biografia idatzi eta egun gutxitara, bere buruaz beste egin zuen. Hona hemen bere poema bat: The Parade Ends Paseos por las calles que revientan, pues las cañerías ya no dan más por entre edificios que hay que esquivar, pues se nos vienen encima, por entre hoscos rostros que nos escrutan y sentencian, por entre establecimientos cerrados, mercados cerrados, cines cerrados, parques cerrados, cafeterías cerradas. Exhibiendo a veces carteles (justificaciones) ya polvorientos, CERRADO POR REFORMAS, CERRADO POR REPARACIÓN. ¿Qué tipo de reparación? ¿Cuándo termina dicha reparación, dicha reforma? ¿Cuándo, por lo menos, empezará? Cerrado...cerrado...cerrado... todo cerrado... Llego, abro los innumerables candados, subo corriendo la improvisada escalera. Ahí está, ella, aguardándome. La descubro, retiro la lona y contemplo sus polvorientas y frías dimensiones. Le quito el polvo y vuelvo a pasarle la mano. Con pequeñas palmadas limpio su lomo, su base, sus costados. Me siento, desesperado, feliz, a su lado, frente a ella, paso las manos por su teclado, y, rápidamente, todo se pone en marcha. El ta ta, el tintineo, la música comienza, poco a poco, ya más rápido ahora, a toda velocidad. Paredes, árboles, calles, catedrales, rostros y playas, celdas, mini celdas, grandes celdas, noche estrellada, pies desnudos, pinares, nubes, centenares, miles, un millón de cotorras taburetes y una enredadera. Todo acude, todo llega, todos vienen. Los muros se ensanchan, el techo desaparece y, naturalmente, flotas, flotas, flotas arrancado, arrastrado, elevado, llevado, transportado, eternizado, salvado, en aras, y, por esa minúscula y constante cadencia, por esa música, por ese ta ta incesante.Desiatzen nago pelikula ikusteko.

Galdera

Baldosa zapalduek bihotzaren azala ehuntzean

zer ote taupada bakoitzean lehertzen den odola

estoldetan galdutako isuri uherra baino?

Uda 3. mugimendua (Presto)

"Oroitzapenak" (euskarazko itzulpena)

Paradisu ezkutuak gogora itzazu

debekatua eskura genueneko gauak

promesen loreak obsesio bihurtu aurrekoak

sutan, haragi bila, kontrolik gabe bizkortuz,

sexuaren amuan ero-moduan astinduz

hain bizirik non gozamenez

heriotza urratzen genuen.

Gogora itzazu,

bai, gau haiek.

ZU ERE BAI

-Tori muxutxo bat, laztana. Txintxo portatu.
-Bai amatxo. Zu ere bai.

Halaxe esan zion Maddik bere amari. "Zu ere bai". Zortzi urterekin normala balitz bezala esan zion, masailak gorritu gabe eta bere ile horiari azken orraztua ematen zion bitartean. Bere motxila lila hartu eta autoko atea zabaldu zuen. Ilearen alde bakoitzean mototsa bat zeukan, zinta gorri batekin heldua. Eguzkitsua zen egun hura. Bera kalera irteten zen guztietan gertatzen zen bezala. Bai, bere aurpegia ere eguzkitsua zen benetan.

Oinez hasi zen. Oinez baino gehiago, jauzika. Ez zuen lurrik ukitzen, baina, bazirudien lurrak gorago altxa nahi zuela bere hankak ukitzeko. Lurrikara moduko bat sortzen zuen bere etorrerak ikastolan. Aitorrek saskiraketa huts egiten zuen, Maialen eta Mirenek sokasaltoan aritzeari uzten zioten, Marian andereñoak errieta egiteari uzten zion etorri berri zenari ongietorria egiteko...

Egun hartan, ordea, berandu iritsi zen ikastolara. Amatxok errieta egin zion, heldu bati ezin baitzaio txintxo portatzeko eskatu. Zortzi urteko ume guztiek zekiten hori. Maddik ez, ordea. Horregatik iritsi zen goiz hartan klasera berandu. Iritsi eta atea zabaldu zuenean, Mikeli liburu atzean zeukan komikia lurrera jausi zitzaion, Izaskuni txiklea lehertu egin zitzaion globoa egiten ari zen bitartean eta zatirik handiena sudurrean geratu zitzaion... Maddik Mikeli liburua jaso zion, eta bere eskuin eskuko hatzak Izaskunen sudurrean pausatu ziren txikle berdea jaso eta ahora eramateko. Irribarre egin zioten elkarri.

Ama, ordea, kezkatuta zegoen. Ez zen normala zortzi urteko neskato batek normala balitz bezala "zu ere bai" esatea, motxila lila ixten zuen bitartean. Hala, hurrengo urterako neurriak hartu beharko zirela erabaki zuen: eskola pribatu batean sartuko zuen, mojen eskola batean, uniformea eskatzen zen eskola batean.

Maddik ez zuen uda amaitu arte jakin. Iraileko egun eguzkitsu batean, ordea, goizeko zortzi t`erdietan autoan sartu eta ohartu zen ez zirela betiko bidetik abiatu. Bere arropari begiratu zion ondoren, eta konturatu zen inoiz ez zuela jantzi koadro griseko gona hori, inoiz ez zuela ilea goiz hartan bezala mototsik gabe eraman, inoiz ez ziola amak errukiz goiz hartan bezala begiratu....

-Iritsi gara. Txintxoa izan, laztana.- Halaxe esan zion amak. "Txintxoa" hitza azpimarratu egin zuen, kontsonanteak haizeak Maddiren belarriak zauritzeko moduan harrotu zitzan. Maddi isilik geratu zen, ordea. Eta hurrengo goizean ere ez zion erantzun. Eta ezta hurrengoan ere. Amari pena ematen zion horrek, baina bazekien bere alabarentzat onena zela, ezin zuela "zu ere bai" esan hankekin lurrik ukitu gabe. "Ederki. Denak berdinak dira, denak txintxoak, denak uniformatuak. Zu ere bai". Halaxe esan zion bere buruari, "ere"a azpimarratuz.

Alaba autotik irten zenean, ordea, ama ohartu zen bere gona grisa haizeak besteena baino gorago jasotzen zuela.

Amsterdam

Fue hace tres años o siete. Era una tarde oscura, en una estrecha callejuela cerca de una de las estaciones del ferrocarril. Ella, de pie, apoyada en la pared cerca de una puerta, se fumaba la tarde mientras recibía la luz mortecina de un farol. Tenía una cara joven muy pintada. Lo que me atrajo fue la pintura, la blancura de aquella cara que parecía una mascara que solo usaba de día y de noche… y los labios rojos y brillantes, y el pelo. No había nadie más en la calle.

Me dijo que 50 dólares

BEGIRADA

Gezur ttipien zetazko teilatuaren azpian bizi nahi duzunean

etxeko atea irekiko dizut,

zigarroaren ketan fantasiazko hitzak kiribiltzen entzun nahi dituzunean

soilik.

Nire mingainaren atzapar basatian bizi nahi duzu?

Sartu barrura

ardo onenarekin egingo dugu topa

zuretzat bakarrik joko dut pianoa

eta elkarri begira, ninien isla ahularekin

oroitzapenak josiko ditugu

ilargia eta itsasoa balira bezala.

Debussy gogoko baduzu

badaukat leku bat zuretzat

hemen, desira handietan ainguratua

aitortza ñimiñoentzat egokitua.

Ez dizut esan baina

Begiak ixten dituzun bakoitzean

zeure begiradan

neurea, my love,

betiko harrapatuta geratuko den beldurra dut

( esan zuen Humphrey Bogartek sonbreilua okertuz )