LILIAK XIMELDU EGITEN DIRA BEROTAN

MOHAMED

Beroa. Eguzkia. Izerdia. Eta beroa berriz ere. Oinez nindoan. Aurrera begira. Gure herria bezala. Gerrian lotuta neuzkan lehergailuek izugarri zailtzen zuten bidea, pisu handia baitzuten.

Ez dakit nola otu zitzaidan misio hura betetzea. Egia esan ez dakit nola sartu nintzen bertan. Ziur aski nire gurasoak hil ziren (ez, hil zituzten) egunean hasiko zen dena. Hamabi urte nituen orduan. Haur bat nintzen. Eta ez nuen aurrera begiratzen, lurrera baizik. Nire gurasoak estali zituen lur hartara.

Baina orduan ez nintzen lurrera begira ari, aurrera begira nindoan, baina, burua goian neukan, zeruan, Alaren babesean. Jerusalemgo kale estuetan barna nindoan, nahikoa lasai, hala irakatsi baitzidaten. Harrigarria da hainbeste familia hautsiko dituen gertakari baten eragilea lasai egotea gertakari hori gertatu baino kale bat lehenago, baina, nire kasuan hala zen, hilda bainengoen, eta hilda dagoen batek ez baitauka urduri jartzeko arrazoirik.

Barruak buelta eman zidan. Zer izan zen entzun nuen zarata hori? Lasterka joan nintzen. Autobus geltoki batera iritsi nintzen, baina, han ez zegoen autobusik. Egia esan autobus hori ez zegoen inon, lurrak irentsi baitzuen. Nire gurasoak bezala. Baina, lurraren gainean gorpuak zeuden. Eta odola. Eta malkoak.

Nire adineko neska bat agure bati heltzen ari zitzaion. Agure bati edo… bere gorputzaren puska bati, desitxuraturik baitzegoen zeharo. Nik ez dakit zenbat kilotako bonba jarri zuten (ziur nengoen jada bonba bat izan zela han jarri zutena), baina, sarraskia izugarria zen: asfalto beltza gorriz margotu zuten, eta hainbat familiatako panorama, beltzez. Bitartean, jende ugari inguratu zen, ni bezala, zer gertatu ote zen jakitera. Beraien begietan izua zen nagusi, eta kopetak izerditurik zeuzkaten gehienek. Bero egiten baitzuen Jerusalemen egun hartan.

Anbulantzia bat igaro zen. Beste bat. Eta beste bat. Eta kazetariak. Bai, kazetariak, euliak hildako behiengana joaten diren moduan: taldean. Dirudienez, hauek odola edan beharrean besteen minez elikatzen dira. Eta ni han nengoen, jende artean, erdi ezkutuan, eskuak lehergailuen gainean neuzkala. Gerriko batez ondo estuturik neuzkan, eta, martxan jartzeko desiratzen nengoen, kalea poliziaz bete baitzen. Baina, ez nuen lehergailurik martxan jartzen. Ez nekien ziur zerk eragozten zidan azken botoia sakatzea. Egia da hainbeste hildako ikusteak nire bihotzean errukia sortu zuela, baina, aldi berean, zauri zahar bat ere ireki zuen, nire gurasoak hil zirenean orduan negarrez ari zirenetariko inork ez baitzuen errukirik erakutsi hamabi urterekin umezurtz geratu zen haur honekiko.

Egun hartan hemezortzi urte nituen. Nire bizitzan ez nuen inoiz gauza interesgarririk egin, egia esan, bizi ere ez nintzen egin, sei urte haietan hiltzeko era egoki batean pentsatzen aritu bainintzen, eta, azkenean, bizitzaren zentzua heriotza bihurtu zen. Bizitzak ez zuela zentzurik, alegia.

Baina, neska bat negarrez ari zen agure baten ondoan.

Sei urte igaro nituen hiltzeko eguna noiz helduko zain, eta, behin ailegatuta, botoia sakatzeko beldur nintzen. Botoi batek banatzen ninduen Alaren babesetik. Baina, ez nuen sakatzen. Min nuen bihotzean, eta buruak behatzari botoia sakatzeko agintzen zion.

Baina, neska bat negarrez ari zen agure baten ondoan.

Poliziak urduri zeuden, alde batera eta bestera begira. Beraien begietan ez zegoen arma bat edukitzeak eman ohi duen segurtasun eta indarraren arrastorik. Beldurraren beldurrez itzalita zeuzkaten. Zertarako ukatu, gozatzen ari nintzen beraiek trantze hartan ikusita, ez baitzuten besterik merezi.

Baina, neska bat negarrez ari zen agure baten ondoan. Bere malkoak asfalto beltzaren gainean zegoen odol gorriarekin nahasten ziren. Anbulantziak hara eta hona. Sirenak. Jendearen oihuak. Eta neskaren malkoak agurearen odolarekin nahasian. Polizien begirada mesfidatiak. Kazetarien galdera txoroak. Aurreko espaloian dotore-dotore jantzita zegoen amona baten zakurraren zaunka. Hirugarren pisuko balkoira kantzontzilo hutsean atera zen gizonaren piura. Lurrean, ikusmira hark higuindurik, zorabiatu eta korderik gabe geratu zen gizonaren trantzea. Eguzkiaren indar itsugarria. Jerusalemgo alde zaharreko etxe tristeen kolore tristeak. Beroa. Eta neskaren begiak niri begira.

Eta neskaren begiak niri begira.

Bai, niri begira zegoen. Niri, ez gerrian neuzkan lehergailuei. Begi ederrak zituen, berde-berdeak, baina, hilak zituen, bertan ez zen bizitza arrastorik nabarmentzen, malkoek hori ere kendu egin baitzioten.

Ez dakit zenbat denbora pasa genuen elkarri begira, baina, gauza da kazetariek alde egin ondoren ere halaxe jarraitzen genuela. Esku artean estu hartzen zuen agurearen gorpua ere eramana zuten. Nik ez nion gorpuari begiratu, bere begiei baizik. Berak ez zien nire lehergailuei begiratu, nire begiei baizik. Egia esan, ez dakit nolatan ez zen inor ohartu gerrian lotuta neukanaz, nahikoa nabarmena baitzen, nahiz eta eskuak patrikan sartu eta disimulatzen ahalegintzen nintzen.

Altxa egin zen. Nigana etorri zen. Ez zegoen haizerik Jerusalemgo kale haietan. Bero egiten zuen. Baina, nik ez nuen berorik sentitzen, gustura nengoen.

Kaixo esan zidan ahots gozo batekin. Ziur nago une hartan denbora ere berari entzutera geratu zela. Izena galdetu nion ondoren. “Jaquel” omen zuen grazia, “aitonak jarria”. Negarrari eman zion orduan. Malkoak tantaka erori ziren asfalto gorira. Barrua erretzen zidaten. Kafe bat hartu nahi ote zuen galdetu nion orduan. Baiezkoa eman zidan.

Kafe Ariel zuen izena. Ia hutsik zegoen. Egurrezko ateari bultza nionean ñiik malenkoniatsu bat entzun zen. Ateak ere triste zeuden egun hartan. Barruan freskura nabaria zen, aire girotua martxan baitzegoen. Toshiba. Barra ertzeko aulkietan eseri ginen. Egurrezko aulkiak. Begirada sakoneko gizon bizardun gizen batek ea zer nahi genuen esan zigun. “Bi Coca-Cola” erantzun nion. “Hementxe bi coca-cola, arabeei kendutako lurretik lapurtutakoarekin amerikanoek eginak” esanez itzuli zen gizona. “Egunen batean beraiei kenduko dizkiegu lurrak. Eta coca-cola” erantzun nion. “Arabea haiz beraz. Nongoa”? Galdetu zidan. “Auzo arabiarrekoa” bota nion. Begirada belztu zitzaion. Ahoa okertu zuen bizar zuriaren azpian. Leiho ondoko mahaitxo batean eseri ginen Jaquel eta biok. “Auzo arabiarrekoa, beraz?” Esan zidan. Berak ere gaizki begiratuko ote zidan beldur nintzen, baina, ez zen horrelakorik gertatu. Alderantziz, gauza gehiago jakin nahia adierazi zidan. Nire bizitza kontatu nion, nola gurasoak hil zitzaizkidan, nola nire lagun gehienak suizida gisa hasi ziren, nola ni ere... ez. Hori ez nion kontatu. Bera ohartu zen. “Zu ere jendea hiltzera etorri zara hona, ezta?” Baiezkoa eman nion. “Ulertzen zaitut. Ni ere orain gustura joango nintzateke zure herrira norbait hiltzera. Baina heriotzak ez du hildakorik bizitzen.” Egia zen. Orduan hasi nintzen ohartzen nire bizitzako azken sei urteek ez zutela inolako zentzurik izan, aurrera begira bizi nintzela uste nuenean atzera begira nengoela. Mendeku bila. “Gurasorik ba al duzu”? Galdetu nion. Baietz esan zidan, baina aita medikua zela eta Amerikan zegoela, amarekin batera. Berak nahiago izan zuela Jerusalemen geratzea, lagun guztiak hemen baitzeuzkan. Gainera, goizero bere sinagogaren aurreko lorategira joaten omen zen, loreak biltzera. “Asko gustatzen zaizkit liliak. Usain gozoa dute.” Nik ez nuen inoiz lilirik usaindu. Polbora bai, baina lilirik ez. “Egunen batean erakutsiko dizut parkea” esan zidan. Kalera begiratu nuen. Ez zegoen inor. Inguruko etxe gris zikinak ziren asfaltoaren lagun bakarra. Tarteka, leihoetako gortinak mugitu eta atzean agureren bat agertzen zen, begiak oker-oker eginda, ezagunen bat ikusi nahian, gero kafe arielera joan eta aldamenekoari esateko “atzo Pier nesketan ikusi nuen esateko. Bai, Pier, frantsesa, handik etorri zen. Hark ere, emaztea badu, baina beste neskak ere gustatu. Lotsa gutxi gaurko gaztediak.”. Lotsa gutxi gaurko zaharrek. “Parkean txoririk izaten al da?” Galdetu nion. Nik inoiz ez nuen txoririk entzun, balak bai, baina txoririk ez. Baietz esan zidan. “Zurekin joango naiz beraz.”

Beste pixka batean ere jarraitu genuen hizketan. Konturatzerako, ilundua zuen. Kafetegiko mahai zuriaren gainean bi Coca-Cola botila zeuden. Eta bi esku. Bi esku elkarri lotuta. Arratsalde hartan barruan huntza etxe abandonatuen atarietan bezala korapilatu zitzaizkidan hitzak esatera ausartu nintzen. “Maite zaitut.” Lasaitu izugarria hartu nuen, haizearekin ia erorian ibili ondoren zuhaitzetako hostoak dantzan hasten direnean bezala. “Bihar goizean ezin dut, baina etzi parkera joango gara.” Ados nengoela esan nion. Orduantxe hasi zen tabernaria erratza pasatzen. Eta zaborrari zakarretara bezala bultza zigun guri ere kanpora. Jatorra tipoa.

Atea zabaldu nuen, eta, berriro ere ñiiik esanez egin zuen negar. Tristea izango da agure harekin bizi beharra. Eskuinera hartu nuen nik. Ezkerrera hartu zuen Jaquelek. “Nik ere bai” zioten hitz ahulak ekarri zizkidan haize hilak belarrira. Izerditan nengoen. Bero egiten baitzuen Jerusalemen egun hartan.

Bidean aurrera egin nuen.

Bidean aurrera egin zuen Mohamedek. Jaquelekin izandako elkarrizketa zuen buruan, bere begiak, eta oinez joan beharrean hegan zihoan aurrera. Urrun zegoen auzo arabiarra Kafe Arieletik. Ordu bete edo.

Ez zebilen inor kalean. Autoak sugeak neguan bezala gordeta zeuden. Izar batzuk agertu ziren zeruan. Bat, bi, hiru, lau... Milaka. Milioika. Mohamedek bere buruari galdetu zion izarrek lotsarik ez al zeukaten kafetegian bere aurrean coca-cola bat hartzen aritu zenaren bi izarrak lurrean egonik zerura agertzeko.

Farolak pizten hasi ziren. Espaloi ilunak argitzen zituzten farolek. Eta, espaloi ilunetan, eskaleak, bat, bi, hiru, lau... Milaka. Milioika. Eskua luzatuta denak. Farolak argi egiten zien, baina ez zituen argitzen. Mohamedek ere ez zituen argitu monetaren bat emanda. Amerikarrei emandakoarekin nahikoa zen.

Beste norbaiten pausu hotsak entzun ziren. Mohameden parera heldutakoan, hizketarako geratu zen. Gaztea zen, Mohamed baino pixka bat gazteagoa itxuraz. Garaiagoa, hala ere. Eta argalagoa. Farolen antza zuen. “Kaixo Mohamed” esan zuen. Esan nuen.

AHMED

Aldatuta nabaritu nuen laguna, begietan berezkoa ez zuen distira ikusi nion. Farolen argia izango zela pentsatu nuen. Egitekoa zuen atentatuari buruz galdetu nion. Berak plana atzeratu egin zuela esan zidan. “Begiraiok horko farolari. Pena izango huke haustea.” Barre egin nuen. Noizbait zerbait egin beharko zuela esan nion. Berak ez entzunarena egin eta farolari buruz hizketan jarraitu zuen. “Politak dituk farolak. Kuriosoa duk ze goxotasuna ematen duen bonbila zikin batek.” Baietz erantzun nion. “Argia aske duk. Gu ez.” “Argia ez duk aske. Agintariek pizten ditek edozein unetan.” Agintariek. Beti agintariek. “Izarrak bai.” Baietz esan nion, aske zirela, “baina gure begiak ez haiei begiratzeko. Batzuetan tankeetara doazen harriei begiratu behar zieagu.” “Agintarien begiek puruari begiratu behar ziotek”. Barre egin nuen. Joan beharra nuela esan nion. “Segi lasai. Aske haiz horretarako”. Aske nintzen joateko. Baina ez itzultzera kondenaturik nengoen. Aske izateko urrun joan behar bainuen, izarretara. “Inoiz lilirik usaindu al duk?” Bota zidan. Ez. Ez nuen inoiz usaindu. Polbora bai, baina lilirik ez. Ezta usainduko ere.

Mohameden pausuak farola argitsuen artean galdu ziren. Urruntzen sentitu nuen espaloi ilunean zehar. Bi tanta entzun nituen lurra jotzen. Nire izerdi tantak. Bero egiten baitzuen Jerusalemen gau hartan.

Sinagogaren aurreko parkera zuzendu nituen nire pausuak. Nire zapatila hautsiek lurra jotzen zuten. Nike. Kaka zanpatzeko gogoa sentitu nuen. Zer arraio, kaka zanpatzen ari nintzen. Farolen artetik joan nintzen. Baina ilun ikusten nuen dena. Kalean ez zebilen inor. Autoak ere desagertuak ziren. Nire gurasoak bezala. Beno, haiek ez zeuden desagertuta. Hargatik nindoan aurrera. Eskuak motxila azpira eraman nituen. Asko pisatzen zuen.

Zakur txiki bat ikusi nuen. Noraezean zihoan. Niri begira geratu zen, isatsa dantzatuz. Bi hankatan jarri zen. Aurreko hankekin belauna estutu zidan. Txoroak dira zakurrak. Ostiko batekin uxatu nuen. Paretaren kontra jarri zen, niri begira. Begi tristeak zeuzkan. Orduantxe konturatu nintzen horretaz. Atzeko horma grisa pintada zikinez beterik zegoen. Gau ilunak labana sartua zuen Jerusalemen, eta haur baten antsiak haizeak zabaltzen dituen bezala zabaldu zen hirian. Dena zen isiltasuna. Garrasi isil bat zen dena. Amorruaren isiltasuna. Haizerik ere ez zebilen. Zuhaitzak geldi zeuden. Zakurraren isatsa zen mugitzen zen gauza bakarra. Eskua patrikan sartu eta lehenago denda batetik hartutako txokolate zatitxoa eman nion. Nire urtebetetze oparia zen hura. Entzuna nuen azukreak itsu uzten dituela abereak, baina, Jerusalemen baziren hori baino gauza txarragoak ere. Berriro martxan jarri nintzen. Zakurra atzetik. Farola bateko bonbilak dardara egin zuen.

Tanta batzuk entzun ziren gaueko isiltasunaren erdian. Zakurrak parkeko lehenengo farolari eginiko pixa zarrastaren azken tantak. Handik bost pausutara gauza bera egin zuen berriro. Eta baita ondoren ere. Beste hogeita hamasei aldiz egin zuen gauza bera, beste hainbeste farolatan. Polita zen parkea. Lore koloretsuak lur gozoan pilatzen ziren, belar bustiaren inguruan. Bazirudien farolak gauaren aurka iraultza bat antolatzen ari zirela, loreen laguntzaz, izarrek baino argi handiagoa ematen baitzuten. Eta, aurrean, sinagoga. Eta banku batzuk. Eta lurra. Eta belarra. Eta farolak. Eta izarrak. Eta bakardadea. Zakurrari beste txokolate zati bat eman nion, eta bankuan etzan nintzen. Sei urterekin galdu nituen gurasoekin oroitu nintzen.

Egunsentiak zerua gorritu zuen, bezperako iraultzak zerua gauaren odolez zipriztindu izan balu bezala. Zuhaitzak geldirik zeuden, belarra ere bai, lainoak ere bai. Bazirudien, ni esnatu arren, munduak lo jarraitzen zuela. Farola guztiak itzalita zeuden bat izan ezik. Honek ere lo hartuko zuen. Lurrari begiratu nion. Bankuen artetik bidexka bat igarotzen zen, harri-txintxarrezkoa. Tarteka muino modukoak ateratzen zitzaizkion, jendeak estropezu egiteko propio jarrita bezala. Zenbat umek ireki ote zuten belauna han! Nirekin joan zen zakurrak belazean zulo bat egiteari ekin zion. Nik lurrera begiratu nuen berriro, eta harri-txintxarrak zenbatzen hasi nintzen.

Mila berrehun eta hogeita bira heldu nintzenean utzi nion kontatzeari, norbaitek harriak mugitu egin baitzituen. Ume bat zen, mikasa baloi batekin. Atzetik beste bost agertu zitzaizkion. Baina, berak ez zien kasurik egin, eta nire aurreko bankuaren azpira sartu zuen baloia ostikoz. “Goooool!!!” Parkea jendez beteta zegoen. Zutitzea erabaki nuen, eta sinagoga alderantz jo nuen. Han ez zegoen farolarik. Amona bat oihuka hasi zitzaion bere aurretik poltsa bat eskuetan zeukala igaro zen mutikoari. Gizon bat zakarrontzian zerbaiten bila hasi zen. Mozkor batek farola bat besarkatu zuen eta musu eman zion. Larruzko abrigo bat jantzita zeraman amona batek aterkia zabaldu zuen. Bero egiten baitzuen Jerusalemen goiz hartan.

“Goooool!!!”. Neska polit bat ikusi nuen nire aurretik pasatzen. Begi berdekoa. “Pasa txokora!” esan nion nire txakurrari. Amonak abrigoa laztandu zuen. Mozkorra lurrera erori zen. Gizonak zakarrontzitik bezperako egunkaria atera zuen. Zakurrak burua lehenago egindako zuloan sartu zuen. Motxilaren pisua sentitu nuen bizkarrean. “Goooool!!!”.

JACQUEL

“Nik ere bai” esan zioten nire ezpainek. Nik ez nekien zer esan. Begietara begiratu nion urrundik. Farolen artean ere argi egiten zuten. Aurrera jarraitu nuen. Norbait atzetik nuela sumatu nuen. Zakur bat. “Ospa hemendik!”. Han joan zen.

Zeruan izarrak. Milaka. Lurrean iluntasuna. Asfalto iluna. Asfalto beltza. Asfalto hila. Heriotza baitzegoen egun hartan Jerusalemgo lurrean. Bai, maite nuela erabaki nuen. Mutil ona zen. Inguruko etxeetara begiratu nuen. Beltzak ziruditen denek. Ilunak. Lutoz zeuden haiek ere. Nik ere hala egon beharko nukeen, baina, horren ordez, nire herriko jendea hiltzera etorri zen mutiko batekin maitemindu nintzen. Farola bateko argia dardarka hasi zen. Ni ere bai.

Katu bat ikusi nuen. “Miau”. Aitonarekin gogoratu nintzen. Haurra nintzela, kale haietan ibiltzen nintzen berarekin, eskutik helduta. Gogoan dut nola esaten zidan askatzen banintzen katuek jango nindutela. “Miau”. Bere eskua askatua nuen jada. Katuek ez, bizitzak jango ninduen.

Aitonak bazuen lagun bat, Ariel izenekoa. Kafetegiko jabearen anaia. Gerran elkarrekin ibili ziren. Ez borrokan. Ihesean. Ihes egiten igaro zuen Arielek bizitza osoa. Eta bizitza ihesean joan zitzaion. Konturatu zenerako pisu ilun batean bizi zen, kafetegi ilun batetik ateratzen zuen bere bizitza iluna egin ahal izateko dirua. Egunero ateratzen zen paseatzera, sinagogara. Bere egurrezko bastoi beltzarekin gogoratzen dut, etxeko egurrezko eskailerak igotzen. Tok. Tok. Beti hala. Egun batean erabaki zuen ez zela berriro tabernara agertuko. Ez genuen inoiz berriro bere tok tok hotsik entzun. Etxean sartu zen, eta ez zen atera beste hogei urtean. Aitonari etxean zeuzkan mapa guztiak eskatu zizkion, eta ni beheko liburu dendara bidali ninduen Alemaniari buruzko liburu bat erostera. Liburu hori zertarako behar ote zuen galdetu nion, eta berak esan zidan oinez joan nahi zuela Berlinera eta hango plazan hil. Nik esan nion ea benetan hil nahi ote zuen. “Loreek ez dute hil nahi, baina hil egiten dira.” “Baina loreak ez dira Berlingo plazara joaten hiltzera.” “Nire emaztea ez zuten hona ekarri hiltzera”. Orduan konturatu nintzen ezkonduta zegoela. Eta orduan konturatu nintzen ihesean ibili beharraz nazkatuta zegoela. Pausoa azkartu nuen.

Etxera iritsi nintzenean, hutsa sumatu nuen. Oroitzapenak baino ez zeuden han. Hozkailura joan eta han itsatsita zegoen paperean zera idatzi nuen tinta gorriz: “loreak ez dute hil nahi, baina hil egin behar dute. Batzuk, hala ere, beraien etxetik hurbil hiltzen dira.” Bai, hala hil zen nire aitona ere, etxetik hurbil, nigandik hurbil. Baina, urrun zegoen ordurako. Bi malko bota nituen lurrera, udazkenean loreen petaloak erortzen diren bezala.

Tinbrea. Lo nengoen jo zutenean. Sukaldeko mahaian. Burua manteletik altxatu nuen. Koadro gorrizko mantela. Sukalde txiki hartako hormei begiratu nien, non nengoen jakiteko. Eta baita bizirik nengoen jakiteko ere. Bai, bizirik nengoen, zakarrontziko arrain ustelaren kiratsa handia baitzen, eta horma zurien mantxa beltzak, lurreko hautsa, mahaiko sagar zuztarra, atearen ñiik-a, pasiloko lurraren krash-a, ilunpetan telefonoaren mahaiarekin estropezu egin nuenean sentitu nuen mina, ateak irekitzean atera zuen kexu oihua eta bestaldean zain neukan Arielen aurpegia sumatu bainituen. Negarrez ari zen. Hainbeste urtetan lehen aldiz atera zen bere etxetik. Ihes egin zuen bere erbestetik.

“Jakin dinat hire aitonarena. Badakin, herri honetan horrelakoak gertatzen ditun egunero, panaderoak ogia adina egiten ditizten gazte eroek egin beharrekoak, eroak baititun gazte horiek, uste baitute bonba bat hartu eta gizonagoak direla, eta, kaka zaharra, gizonago nindunan ni gerra garaian, ihesean nenbilela, bai, ihesean, hala ibili nindunan, baina, baita beraiek ere, ez diten eta jasaten beraiek hain gaizki bizi direla gu horrela bizitzea, ondo bizi baikara, begiratu bestela sinagoga aurreko liliei, hain gauza politak hain leku itsusian, hain jende itsusiaren artean, Palestinarrak eta nire aurreko apartamenduko atso zaharra, zera, nola zinan izena... ba, ez din axola, izenik ere ez din niretzat, beti izango dun atso zaharra, eta Palestinarrak beti izango ditun eroak, bestela ezin baitut ulertu nola hil dinaten aitona, hain gizon ona, hain gizon jatorra, inoiz inori minik egin gabekoa, ezta gerra garaian ere, bere etxera sartu eta bere gurasoak hil zizkiotenean ere ez baitzuen hark hitz txarrik egin, negar bai, baina hitz txarrik ez, bakarrik esan zidanan “hi, Ariel, goazemak Israelera, hemen, Berlinen ez gaituk ondo bizi”, Berlinen bizi baikintunan garai hartan, badakin, emaztea haurdun zeukanan eta mediku hobeak han hemen baino, badakin, beti bezala, gaur ikusi dun, hainbeste denbora zaurituen bila joateko, eta, azkenean, zaurituak ere hil, hire aitona bezala, hain gizon ona eta hain modu txarrean hila, eskerrak, hiltzailea ere lurpean sartu duten eta hark ez din gaiztakeria gehiago egingo, mundu honetan egin beharrekoak egin ditin eta, garai batean nire emazteak egin ez zituenak, ze, ni ezkonduta nengonan, emakume ederrarekin gainera, baina, oraindik eztitan geundenan txoro batzuk etxean sartu zirenean beraien fusilekin, gizonak balira bezala, baina batere antzik eduki gabe, Palestinan motxila hartuta dabiltzan beste horiek bezala, martirrak edo, nik txoroak deitzen zienat, ez diten eta beste izenik merezi nazi horiek, naziak baitira, bai, gu begitan hartu eta ondo bizitzerik onartzen ez dutenak, inbidioso koadrila izugarria, baina, hori bai, hire aitonak inoiz ez zidanan hitz txarrik esan beraiei buruz, beraien arrazoi puska ere bazutela eta halakoak esaten zizkidanan hire aitonak, Simonek, beti hain ona eta pastela, eta, barkatzen badidan, ezjakina, arrazoirik ez baitzeukan txarkeriaz jendea hiltzen duenak, gerran bai, hori ongi zagon, nik ere hilko ninan baten bat gustura, baina, badakin, jostuna nindunan, eta orratzei heltzen dien eskuak ezin din armarik hartu, ez dun naturala, baina, gerra gerra dun eta hau hau dun, eta ez dinat uste honetarako eskubiderik dutenik, eta, gainera, gure politikoen utzikeriagatik dun hau guztia, bai, badakin, ez diten gauza sanorik egiten, elkarrizketa eta txorakeriak, baina, hemen, txoroarena jotzen hasten denari merezi duena eman behar zaion, badakin, itzala, ziegan edo lurpean, nik ez baitut gaizki ikusten jendea hiltzen duena hiltzea, besterik ez hunan falta, orain hiltzaileek ere eskubideak izango dizkiten, badakin, demokrazia, bueno, hi gazteegia haiz hori ulertzeko, baina, agintari on bat dagoen lekuan alferrik ditun botoak, zertarako, gu ezjakinak gaitun, jostunon eskuak ez zitunan botoak emateko sortu, eta nire buruak preziotan pentsatzen din, ez politikoen izenetan eta halako txorakeriatan, txorakeria baita politika, eta, gauza bat esango dinat, txorakeria dun hemen geratzea, herri zikin honetan, laster gauean farolarik ere geratuko ez den herri honetan, ze, hori dun bestea, farolak konpontzeko ere ez ditun kapaz agintari txoro horiek, ze arraio, agintariak bakarrik ez ditun txoroak, herri hau osorik dun txoroa, eta, ze demontre, etor hadi nirekin Berlinera, abioia hartuko dinagu, bai, abioia, ni ez naun inoiz ibili baina txoriak bezala igotzen omen dun zeruan eta gure herria beste perspektiba batetik ikusten omen dun, hala ere itsusi ziur asko, baina, tira, zerbait badun, eta, han aurkituko dinat beste zerbait, nire emazte zenaren familia han zegon oraindik ere, eta utziko dinate han geratzen, ni plazara noan bitartean, ni ez bainaiz handik itzuliko, eta han geratuko bainaiz bakean, nik nahi dudan lekuan hilda, nire emaztea hil zuten leku berean, eta hi nirekin etorriko haiz, abioian, zer dion?” “Pasa barrura, kafea egingo dizut”. Poza eman zidan gizona hala ikusteak. Kafe bero baten gozotasunpean errepikatu zidan lehen esandakoa, baina lasaiago. Kafe on bat ez baitoa eztarrira, burura baizik, eta ideiak zuhaitzek egiten duten moduan estaltzen ditu presaren eguzkipetik. Lehen aldiz irten zen Ariel egun hartan bere etxetik.

“Ez naiz zurekin joango.” “Banekinan ezetz. Hire aitona bezalakoa haiz. Bihar agurtuko naun gutxienez, ezta?” Ez. Ez nion agurrik esango. Banekien ez nintzela gai izango. Nire iraganari agur esatea zen hura. Nire aitona eta bera baitziren iragana. Lehena agur esaten utzi gabe joan zen, eta bigarrena ere bazihoan, baina agurrik ez esateak nirekin geratuko zelako sentsazioa sortzen zidan. Baiezkoa egin nion buruarekin. “Faltan botako ditut parkeko liliak. Aste honetan hasiko ziren loretan .Nire gazte garaian halaxe hasten ziren, apirilaren bigarren astean. Beste loreak baino beranduago, itzaletan baitaude. Baina, bero honekin, ez dute askorik iraungo.” Bero egiten baitzuen Jerusalemen gau hartan.

Gauean ondo egin dut lo. Nekatuta sartu nintzen ohera. Nire ohea da gurasoek utzi zizkidaten gauzetatik mantentzen dudan bakarra. Gainerakoak tresna elektrikoak ziren gehienak, eta urteek barkatzen ez dutenez, zabortegian amaitu dute. Panpinarik ez zidaten utzi. “Etxean geratzen denak ez du panpina beharrik. Burua bakarrik behar du.” Eta zabortegira bota zituzten denak. Nire haurtzaroa bota nahi izan zuten bezala. Baina, pertsonak ez dio inoiz haur izateari uzten. Harri bat ikusi eta beti izaten du ostiko jotzeko tentazioa. Haurtzaroa ez baita zabortegian amaitzen, lurpean baizik. Eta ni haurra naiz oraindik. Gogoan dut eskolan nola astelehenetan zortzi t’erdietan kronika izaten genuen. Asteburuan zer egin genuen idatzi beharra alegia. Gaur hori egingo dut.

Bederatzietan altxa naiz ohetik. Esnatu zortzietan egin naiz, baina, goxatzen geratu naiz pixka batean. Sabaiari begira. Sabaia lurra baita, baina alderantziz jarrita. Baztertuta dago sabaia. Inork ez du hankekin laztantzen, inork ez du alfonbra batekin goxatzen, inork ez du erratzarekin orrazten, inork ez du fregonarekin dutxatzen. Baina, bera hor egoten da beti. Guri begira. Gure gainean. Beti gainean. Lurrak traizionatu egiten gaitu, gutxien espero dugunean bere azpian aurkitzen gara. Sabaia ez da horrelakoa. Gustuko ditut sabaiak. Zuriak batez ere.

Hamarretarako gosaldu, dutxatu, hortzak garbitu, aurpegia busti, orraztu, jantzi, ohea egin eta etxeko atea zabaldu dut. Eskerrak ez dudan itxi, giltzak barruan ahaztu baititut. Egun tristea da gaurkoa. Eta beroa. Bero egiten du gaur Jerusalemen.

Hamar minututan heldu naiz sinagoga aurreko parkera. Hamar t`erdiak artean zer eginik ez daukadanez paseo bat eman dut, harri txintxarrezko bidean zehar. Eta Ariel ikusi dut. Berak “kaixo” batekin agurtu nau, nik “egunon” batekin. Bi muxu eman dizkit. “Begi tristeak dituzu gaur” esan dit. Berak ere hala dauzka. Baina, ez diot ezer esan. Besotik heldu dit.

Gure oinek olatuek arrokak jotzean ateratzen duten soinuaren antzekoa ateratzen dute harri txintxarrak laztantzen ditugunean. “Gaur bertan hartuko dut hegazkina.” Amona bat oihuka hasi zaio bere aurretik poltsa eskuetan duela igaro den mutikoari. “Begira, liliak loretan daude”. Gizon bat zakarrontzian zerbaiten bila hasi da. “Baina, zimeltzen hasi dira, ni bezala”. Mozkor batek farola bat besarkatu eta musu eman dio. “Baina ez zaie petalorik lurrera erori.” Larruzko abrigoa daraman amona batek aterkia zabaldu du. “Niri ilea aspaldi erori zitzaidan”.

Mutiko batzuk banku baten azpian baloia sartu nahian ari dira. Ondoan, neskato batzuk sokasaltoan dabiltza. “Aita, ama, zenbat urtekin ezkonduko naiz?” Nik ere kantatzen nuen hori gazteago nintzela. “Bat”. Mutil gazte batek “pasa txokora!” esan dio zakur bati. “Bi”. Amonak abrigoa laztandu du. “Hiru”. Mozkorra lurrera erori da. “Lau.” Gizonak zakarrontzitik bezperako egunkaria atera du. “Bost”. Zakurrak burua zulo batean sartu du. “Sei”. “Goooool!!!”.

HESIA

Lurra mugitu ondorengo bigarren eguna da gaurkoa. Pitzadura batzuk dauzkat azalean, baina, zutik diraut oraindik. Ez beste batzuek bezala.

Nire aurreko etxe batetik jendea lasterka atera zen. Atzean sinagoga omen dago. Hala esaten dute nire ondotik pasatzen direnek behintzat. Amonak igarotzen dira gehienetan, sonbreiru beltzekin. Eta soineko argiekin. Kolore argiak onak omen dira beroarentzat. Bero egiten omen baitu egunotan Jerusalemen. Horregatik jazten dute sonbreiru beltza.

Takoidun oinetakoekin zapaltzen dute espaloi grisa. Grisak baitira espaloiak Jerusalemen, eta baita etxeetako horma, kristal, ate eta gainerakoak ere. Eta pertsona askoren aurpegiak ere bai. Zeru urdin-iluneko eguzkiak ere ez ditu argitzen. Eta farolen itzalak handiagotu egiten ditu; besterik ez.

Gaur ere, goizero bezala azokara doazen amonak igaro dira nire aurretik, beraien sonbreiru beltzekin. Eta, ondoren, bakardadea. Tarteka auto berde batzuk igaro dira, ke beltza botaz, eta, haietan, gizon ttentte batzuk, oihuka hitz eginaz. Eta, ondoren, bakardadea. Beti bakardadea. Beste aldean, auzo musulmana deitzen diotenean, aurpegia estalitako gazte batzuek harriak botatzen dituzte. Auzo judutik, berriz, suarekin erantzuten diete. Eta, tarteka, gorriz margotzen dute nire pintura grisa. Eta, ondoren, anbulantziak, kazetariak, amonak sonbreiru beltzekin, eta bakardadea.

Gauez, berriz, mutil gazte bat etortzen da, eta malko batzuk isurtzen dizkit. Eguzkia gauez bezain etsita dabil. Nire aurreko farolek osatzen duten farolen kate infinituaren azpian ibiltzen da, bere penetan preso. Eta, ni begira egoten naiz. Zer egin behar du gatazka baten erdian harrapatuta geratu den hesi batek bestela? Amorruaren masarekin elkartu zituzten nire harriak, eta amorruaren indarrak eraginda nago bakarrik, amorruak agintzen duen mundu amorragarri honetan. Itzalei begira beti.

Eta, halaxe nago orain. Itzalei begira. Politak dira itzalak. Ez dute harririk botatzen. Ez dute surik egiten. Ez dute oihurik egiten. Beti lurrean eta beti bizirik. Baina, une honetan lau hankako itzal bat hurbildu da nigana. Hauek ez zaizkit gustatzen. Nahiago ditut harriak botatzen dituzten pertsonak. Harriak ez baitio harriari minik ematen. Baina lau hankako itzala busti duen likido horiak bai.

ZAKURRA

Pixa egitea gauza polita da. Izugarrizko lasaitua hartzen du barruak, eta beste guztiek badakite norena den esparrua. Nirea. Beste inorena ez. Nireak dira sinagoga aurreko zuhaitz argitsu guztiak, janari ona egoten den zakarrontzia, usain txarreko pertsona emeak ibiltzen diren dendak, usain okerragoko pertsona harrak balantzaka ibiltzen diren taberna, eta banku batzuk.

Egunero patruilatzen dut. Egunero ikusten dut jendea korrika, jendea oihuka, jendea tiroka, eta jendea hilda. Nik badakit halakoetan zer egin behar den: zulo bat, burua bertan sartzeko. Eta, hala, pertsonak beraien jolas arraroak egiten ari direla belarraren laztana sentitzen dut nire buruan.

Aurreko batean pertsona ar gazte sinpatiko bat ezagutu nuen. Txokolatea eman zidan. Eta argia egiten duten zuhaitzen artean ibili ginen. Asko gustatzen zaizkit argia egiten duten zuhaitzak. Hotzak dira, ezin da haietan azkurarik egin, baina, aldi berean, argi gozoa ematen dute.

Gaur ere, beraien artean nabil. Eta, berriro ere, jolasean ari dira pertsonak. Beti berdin. Berdez jantzitako talde bat tiroka ari zaio pertsona-kume talde bati. Batzuk lurrean daude. Hilda egongo dira, noski. Ni farola baten ondoan eseri naiz. Ez daukat gogorik zulo bat egiten hasteko. Gainera, lur gris gogor honetan ezinezkoa izango litzateke. Isatsa mugituko dut, ea norbaitek nirekin jolastu nahi duen.

Denbora asko pasa da jolasa hasi dutenetik, eta oraindik horretan jarraitzen dute. Aspertu naiz. Denak lurra gurea da oihuka ari dira. Ulertzen dut pertsonen hizkuntza. Baina, pertsonak ez ditut ulertzen. Jolas txoro horretan ibili beharrean, hobe lukete pixa egingo balute, animalia zibilizatuok bezala. Gauza garrantzitsuetarako denbora gehiago geratuko litzaieke.

Baina, pixa egiteko gogoa etorri zait. Zuhaitz argitsu guztietan egin dut; gaur zerbait ezberdin probatu nahiko nuke. Pertsona bati egingo diot. Ile asko daukan horri adibidez.

SIMON

Tiro egin diot zakurrari. Badirudi Palestinarra zela. Nire semea ere beraiek hil zuten. Palestinarrek. Orain ere, oihuka ari dira. Zergatik, ordea? Oihu nik egin beharko nuke, dena galdu baitut. Emazteak berehala alde egin zuen nire bizitzatik. Militar izan nahi nuela jakin bezain laster. Esan zidan umerik ezingo nuela aurrera atea jendeari tiroka. Oso polita dela aberria babestea eta heroi izatea, baina, berak aita bat behar zuela, ez Jeronimo. Eta alde egin zuen, semearekin, bere amaren etxera. Nik ere alde egin nuen. Nire nortasuna baztertu eta besteen aginduak obeditzeari ekin nion. Askotan, hobe da erabakirik ez hartzea. Erabakiak ezpata modukoak dira. Ondo hartuz gero, asko laguntzen dute. Alderantziz hartuz gero, ordea, zauri izugarria egin dezakete. Eta nik nahiago dut ni zauritu beharrean beste norbait zauritzea, ni Palestinarrak hiltzen ari naizen bitartean. Hori egiten dut egun osoan zehar. Gauean, Kafe Arielera joaten naiz, baso bat pattar hartzera, lo hobeto egiteko. Batzuetan bi ere hartzen ditut, eta familiarekin gogoratzen naizenean, botila osoa. Eta, hurrengo egunean, gauza bera. Beti berdin.

Egunero ateratzen da kalera Palestinako ume kuadrilaren bat, lurra gurea da oihuka. Baina, beraiek, nirea zen gauza bakarra kendu zidaten; semea. Astero etortzen zitzaidan semea bisitan, eta, egia esan, berarekin harreman ona neukan. Baina, orain, berarekin pentsatzen hasten naizenean, izerdia eta malkoak ateratzen zaizkit. Bero egiten baitu Jerusalemen.

Gaurko misioa berezia da. Gaur nik agintzen dut. Hori agindu zidaten. Semea galdu duen batek mendekua hartzeko eskubidea duela esan zidaten, eta hori egingo dut.

Euria hasi du. Beroak jarraitzen du. Lurra gurea da!!! Pum. Lurra gurea da!! Pum. Lurra gurea da! Pum. Lurra gurea da. Pum. Lurra gurea da. Eta mendekua nirea izango da.

Tankeak auzo musulmaneranzko norabidean jarri ditut. Belardi baten gainean goaz. Lurrak dardara egiten du beraien gurpilen azpian. Gorpuak zanpatzen dituzte. Liliak zanpatzen dituzte. Politak dira liliak. Udaberrian batez ere. Goizetan. Loretan daudenean, bizitzak irribarre egiten dizula sentitzen duzu, nahiz eta, azken bolada honetan, bizitzak aurpegira begiratu ere ez didan egiten. Baina, liliek bai. Semearekin Amelie ikusi nuenean sentitu nuen sentimendu bera izaten dut liliak nire aurrean petaloak zabalduta agertzen direnean. Politak dira liliak.

Errepidera atera gara. Etxe grisak altxatzen dira gure inguruan. Balkoietan jantzi koloretsuak dauzkate zabalduta, lehortzen. Baina, nik uste dut nork jantzirik ez dutela izango.

Nire pistola eskuen artean estutu dut. Eskuin eskua altxatu dut. Geldi!!!. Denek obeditu didate. Pertsonak zakurrak bezalakoak gara. Lehenago akabatu dudan hura bezalakoak. Jabearen esanari obeditzen diote beti. Beti. Eta zaunkarik ere ez dute egiten.

Zeruak kolore grisa hartu du. Etxe grisek bezalakoa. Gure ingurura jendea hurbildu da, zeruak daukan aurpegi gris berberarekin. Bi tanta erori dira. Euria. Beste bi tanta erori dira. Izerdia. Bero egiten baitu Jerusalemen gaur.

Polita da auzo musulmana. Merkatu handi bat dauka, eta jende ugari bertaratzen da erostera. Emaztearekin behin baino gehiagotan etorri izan naiz hona. Baina utzi egin ninduen. Eta, merkatuak ere utzi baino lehen nik utzi nuen. Baina, liliek ez naute utzi. Egunero joaten naiz sinagoga aurreko parkera. Politak dira liliak.

Sinagoga. Hainbeste hildako. Ni inguruan nengoen gertatu zenean. Prestatu tiro egiteko. Leherketa bat entzun zen. Eta, ondoren, ezer ez. Isiltasuna. Denbora geratu egin zen. Niri erosi berria nuen ogia lurrera erori zitzaidan. Anbulantziak. Kazetariak. Eta kazetariak. Emakume bat lurrean, antsietate eraso batekin. Agure bat farola bati begira geratu zen. Gaur goizean ere han zegoen. Baloi baten zati batek zakur bat buruan jo zuen. Joder. Zakur hori nik hil dut gaur. Baina, liliak... Ez. Liliak Palestinar batek hil zituen. Politak ziren liliak. Tiro!!!

Balen hotsak bihotz hutsak betetzen ditu. Boteretsu zarela pentsatzera heldu zaitezke. Barru-barruan badakizu herrixka bat suak nola kiskaltzen duen ikusten ari den gaixo bat baino ez zarela. Baina, sua polita da. Bere gar infinituak zeruraino igotzen dira, eta dantzan egiten dute. Azkenean, ke beltza teloi bat bailitzan jausten da. Bukatu da dantza saioa. Etxera joateko ordua da.

Pistola estutu dut eskuan. Politak ziren liliak. Kapitaina, denak akabatu ditugu. Bero egiten du Jerusalemen gaur. Bai. Denak. Baina, denak hil dituenari beti falta zaio benetan hil behar zuena hiltzea. Oraintxe ohartu naiz munduko musulman guztiak hil ditzakedala, mundu guztia hil dezakedala, eta nire bizitza udazkeneko lilien petaloak bezala lurrera bota duenak bizirik jarraituko duela.

Euria. Bi tanta. Bero egiten du Jerusalemen gaur. Pum.

Otsoek abere guztiak jango dituzte. Urteek biztanle guztiak eramango dituzte. Kresalak harria jango du. Baina, zakur zaharra, beti itzuliko da bere etxera. Eta, ohartuko da, etxerik ez dagoela. Eta, orduan, jakingo du lehen aldiz etxe hura amets bat baino ez zela. Amets hark babestu egiten zuela. Berarengandik. Bizitzarengandik. Eta, agian, egun batzuk baino ez ziren igaroko amets hura itsasoak hondarra irenstean bezala galdu zenetik, baina, zahar sentituko da zakurra. Bere hankek ez diote bere minaren pisuari eutsiko. Bere belarriek ez dute bere antsiez aparteko ezer entzungo. Baina, bere begiek eguna argitzen ikusi beharko dute. Bere ileek euria sentitu beharko dute. Bere eztarriak egarria sentitu beharko du.

Bizitza gurpil bat baita. Baina, motorra geldirik dagoenean ere martxan jarraitzen du.

Eta bakardadearen hostoek etorkizuna estaliko dute. Udazkena helduko baita, baina ez baita joango negua heldu artean. Eta, neguan, minaren elurrek bizirik zirauten lore apurrak estaliko dituzte. Eta, negua ez da joango harik eta udazkena heldu artean. Eta, zakur zaharrak, isatsa hanka artean sartuko du, eta lurrean etzango da, belarriak hormigoi pitzatuaren gainean jarriz. Eta, agian, egunen batean, ohartuko da jolas modura lur azpian gorde dituen hezurrak etorkizunaren seinaleak baino ez zirela. Baina beranduegi izango da.

Bere etxea lurrean baitago.

MOHAMED

Euria. Euria harearen gainean. Euria olatuen gainean. Euria nire gainean. Isiltasuna. Iluntasuna. Pausu batzuk entzun ziren. Nire pausuak. Norabide gabeko norbaiten pausuak. Etorkizunik gabeko norbaiten pausuak. Iragan bakarreko norbaiten pausuak: heriotza.

Lasterka egiten nuen. Nire indar guztiekin egiten nuen lasterka. Hondakinen artean egiten nuen lasterka. Hildako nazio bateko hildako herri bateko hildako jendearen hildako etxeen artean egiten nuen lasterka. Eta bizirik nengoen. Eta lasterka egiten nuen. Etsita egiten nuen lasterka. Lapurrek hustutako denda mortuen artean egiten nuen lasterka. Taberna hutsen artean egiten nuen lasterka. Eta, berak jarraitu egiten ninduen. Bere esku hotza nire eztarrian sentitzen nuen. Baina, isili zegoen. Eta min ematen zidan.

Ilargia atera zen laino beltzen artetik. Baina, ez zeukan argirik. Itzalita zegoen. Eguzkia gauez bezain itzalita zegoen. Hilik zegoen. Dendak eta tabernak bezain hilik zegoen. Aurrera jarraitzeko saihestu behar nituen gorpuak bezain hilik zegoen. Berak jarraitu egiten baininduen.

Herriko argiek argitu egiten ninduten. Nire itzala atzetik jarraika nuen, eta, bera ere bai. Arnasari buelta eman ezinik, nire etxea zegoen auzorantz jo nuen. Urrun zegoen. Nire hankak bustita zeuden, nire eztarria lehor. Eta lasterka nindoan.

Nire hankekin estropezu egiten nuen. Jota nengoen. Ja ez nuen lasterka egiten. Oinez nindoan. Baina, bat-batean, bere atzapar hotz eta zorrotzek ni zauritzeari ekin zioten. Nire barrua minez bete zen, gizatasuna galduz. Gizatasuna bera ere hilik baitzegoen. Bi malkok azpian neukan putzura jauzi egin zuten, euri eta odolarekin nahasiz. Eta lur hilarekin ere bai. Hildakoak estali zituen lur hilarekin. Bizitzarik sortu ezin zuen lur hilarekin. Liliak ez baitira etsipenez elikatzen. Aurrera begiratu nuen. Nire etxearen hondakinak ikusi nituen. Eta lasterka hasi nintzen. Etsita egiten nuen lasterka, bala eta heriotzari ihes eginez heriotzara joan ziren haiek bezala. Nire herrikideak ziren. Nire lagunak ziren.

Etxera heldu nintzen. Hondakinetara. Lehenago hormak izan ziren harrien gainean eseri nintzen. Hondakinen artean, gau beltz hartan, bandera gorri, beltz, zuri eta berde bat ikusi nuen. Nire bandera. Eta berak bere begi hotzekin begiratzen zidan. Eta bandera lurperatu nuen. Nire herria askoz lehenago lurperatu zuten.

Euria. Euria banderaren hilobiaren gainean. Euria hondakinen gainean. Euria nire gainean. Isiltasuna. Iluntasuna. Pausu batzuk entzun ziren. Nire pausuak. Norabide gabeko norbaiten pausuak. Etorkizunik gabeko norbaiten pausuak. Iragan bakarreko norbaiten pausuak: heriotza.

Euria egiteari utzi zion. Bi tantak lurra laztandu zuten. Bere hats hotzez ito arte besarkatu baininduen berak. Bakardadea zen. Nire bizitza hil egin zen. Ni ez.

AZKEN BERRIAK

• Realak Erauchenko fitxatu du
• Gaur bilduko da Europako parlamentua, konstituzio berria zuzentzeko
• Infanta Maria haurdun dago
• Gaur helduko da zinemara Spielgberren azken lana
• Osasun ministerioak dio Ostruka Eroen Gaitza izurrite bihurtu dela
• Bero egingo du gaur